Kontynuując rozpoczęty w poprzednim wpisie temat rozwoju dziecka omówię okres poniemowlęcy.

Drugi-trzeci rok życia.

W 2-3 roku życia tempo wzrastania znacząco maleje. Średni przyrost masy wynosi 2-2.5 kg/rok, natomiast przyrost wzrostu to 12 cm w 2 roku życia oraz około 6-8 cm w 3 roku życia. Dziecko przyjmuje pozycję pionową, w związku z tym pojawiają się naturalne krzywizny kręgosłupa. Dla tego wieku charakterystycznym jest niewielka lordoza oraz uwypuklony brzuch. Do 2 roku życia powinny się pojawić następne zęby (ok. 8), by w 2.5 roku życia miało pełne uzębienie mleczne, czyli 20 zębów. Jest to również okres wzmożonego rozwoju mowy. Zwiększa się znacznie zasób słów używanych przez dziecko jak i ich łączeni, początkowo zlepek 2-3 słów potem 2-3 wyrazowe zdania. 3 letnie dziecko operuje około 1 tyś. wyrazów i potrafi z nich zbudować wielowyrazowe złożone zdania. Jest to również okres doskonalenia motoryki dużej; chód jest niezgrabny, występuje stąpanie całymi stopami, na schodach krok dostawny (czyli dostawianie nogi do nogi). Dziecko w tym okresie jest szalenie aktywne, posiada dużą radość z udanych czynności. Do wykonania pojedynczego ruchu angażowane są liczne grupy mięśni, co związane jest z toczącym się procesem mielinizacji komórek nerwowych. Zaczyna się również naśladowanie zachowań osób dorosłych.

Wiek przedszkolny.

W tym okresie przyrost masy ciała rocznie wynosi około 2 kg, zaś wzrostu około 6-8 cm. Dzieci zaczynają mieć bardziej wysmukloną sylwetkę, wcześniejsza lordoza ma tendencję do zanikania (do 4 roku życia), wydłużają się kończyny, kształtuje się podłużny i poprzeczny łuk stopy. U większości dzieci zaznaczona jest koślawość kolan. Dziecko w tym okresie swobodnie biega, skacze chodzi. Ruchy są bardziej płynne, dokładniejsze, ale nadal nieco zbyt rozrzutne. Dzieci łatwiej i szybciej opanowują nowe umiejętności ruchowe, chętnie rywalizują. Bardzo dobrze tolerują nawet duży wysiłek fizyczny, potrafią samodzielnie regulować natężenie tego wysiłku. Wiek około 5 lat zwany jest „złotym” okresem rozwoju motorycznego lub „równowagi przedszkolnej”. Trochę gorzej jest z motoryką małą, gdzie występują trudności np. z zapinaniem guzików, wiązaniem sznurowadeł. Dodatkowo są problemy z koncentracją na określonej czynności, gdyż dzieci stale zmieniają rodzaj zajęć, nudzi je monotonność. Nadal istnieje naśladownictwo osób dorosłych. W okresie przedszkolnym szybciej rośnie część twarzowa czaszki, poszerza się szczęka. Około 6 roku życia pojawiają się pierwsze zęby trzonowe oraz rozpoczyna się wymiana zębów mlecznych na stałe (około 4 zębów rocznie). Kolejną rzeczą zaznaczoną w okresie przedszkolnym jest, związany z kulturą i obyczajowością, tzw. Dymorfizm płciowy. W wyniku różnic płciowych dzieci dochodzi do podziału czynności, zabaw i zabawek na dziewczęce i chłopięce, w związku z czym zaznacza się znaczna różnica w sprawności i wydolności fizycznej pomiędzy obiema płciami, na niekorzyść dziewcząt.

Wiek szkolny wczesny.

Granice biologiczne tego wieku wyznaczają: wyrżnięcie się pierwszego stałego zęba oraz wystąpienie pierwszych objawów dojrzewania. Jest to okres stabilnego powolnego wzrastania kończącego się skokiem pokwitaniowym. W tym czasie rocznie dzieci przybierają około 3-3.5 kg, natomiast rosną w tempie około 5-6 cm/rok. U niektórych dzieci w wieku 7-8 lat można zaobserwować przyśpieszenie wzrastania, czyli tzw. „szkolny skok”, którego przyczynę upatruje się w zwiększeniu liczby bodźców zewnętrznych działających na ośrodkowy układ nerwowy a co spowodowane jest rozpoczęciem edukacji. W tym czasie mózg osiąga swą ostateczną wielkość, następuje rozwój kości twarzy z powiększeniem się zatok obocznych nosa oraz tworzą się zatoki czołowe. W tym okresie powinny zaniknąć fizjologiczne płaskostopie i koślawość kolan. Jest to okres „dziecka doskonałego” charakteryzujący się płynnością i precyzją ruchów, zdolnością do opanowania wielostronnych umiejętności ruchowych i zwinności. Cały czas motoryka mniejsza jeszcze odbiega od perfekcji. Około 10 roku życia, kiedy dziecko stopniowo przystosowuje się do pracy w szkole tzn. zwiększa się jego koncentracja, kończy się okres „niepokoju ruchowego”, zwiększ się precyzja ruchów palców.  Stale pogłębia się asymetria rozwoju ruchowego u obu płci.

Okres dojrzewania płciowego.

Jest to jeden z dwóch okresów najintensywniejszego rozwoju. Następuje w nim nie tylko wzrastanie, zmiana budowy i sylwetki ciała, ale również przemiany hormonalne mające wpływ na funkcjonowanie psychiczne, emocjonalne, społeczne i fizjologiczne młodego człowiek. Okres ten przeciętnie u dziewcząt trwa około 4 lat a u chłopców 6-7 lat. W okresie dojrzewania płciowego można wyróżnić dwie fazy: przedpokwitaniową i pokwitaniową. Faza przedpokwitaniowa u dziewcząt zwykle ma miejsce pomiędzy 10 a 13 rokiem życia i trwa przeciętnie 0.2-1.2 lata, u chłopców między 10,5 a 14 rokiem życia i trwa około 0.5-2 lat. Punktem finalnym okresu dojrzewania jest osiągnięcie dojrzałości zarówno fizycznej, psychicznej, seksualnej jak i płciowej.

W trakcie procesu dojrzewania zauważalne są zmiany w zakresie dwóch elementów: wzrastania i rozwoju cech płciowych. Wzrastanie polega na zmianie budowy i proporcji ciała. Najszybciej można dostrzec zmiany dotyczące kończyn dolnych zwłaszcza wydłużenia stóp, następnie szerokości pasa barkowego i biodrowego, wydłużenie tułowia.

U dziewczynek skok pokwitaniowy rozpoczyna się około 10 roku życia, ze szczytem przypadającym na 12 rok życia. W tym okresie roczny przyrost wysokości ciała wynosi od 4 do 9 cm. W chłopców występuje niewielkie przesunięcie w czasie, skok pokwitaniowy zaczyna się średnio w wieku 12,3 roku życia, szczyt przypada na 14 rok życia. W tym czasie przyrost roczny wysokości waha się w granicach od 7 do 13 cm, natomiast przyrost masy ciała to około 9 kg.

W okresie dojrzewania ciało młodzieży zaczyna nabierać odpowiednich dla danej płci proporcji. Dziewczęta pod wpływem działania estrogenów mają szersze biodra, sylwetka nabiera krągłości, natomiast u chłopców sylwetka staje się kanciasta, tzn. szczupli, wysocy z niewielką ilością tkanki tłuszczowej pod wpływem androgenów klatka piersiowa i barki stają się szerokie. W następnej kolejności rozwojowi podlegają cechy płciowe.

U każdej płci przebieg dojrzewania płciowego można podzielić na cztery okresy:

• dziecięcy;
• przedpokwitaniowy;
• pokwitania właściwego;
• młodzieńczy.

Pierwsze zwiastuny dojrzewania pojawiają się w okresie przedpokwitaniowym. U dziewcząt pojawia się śluzowa biaława wydzielina z pochwy, piersi znajdują się w fazie tzw. Pączka (czyli poszerzenia brodawki i otoczki piersi), pojawia się pierwsze owłosienie łonowe, przyspiesza wzrastanie. U chłopców pierwszym zwiastunem dojrzewania jest powiększenie jąder, zmiana skóry moszny, pojawienie się owłosienia łonowego i przyśpieszenie wzrastania.

W okresie pokwitania właściwego u dziewcząt następuje dalszy rozwój piersi, owłosienia łonowego, pojawia się owłosienie pachowe oraz menarche (czyli pierwsza miesiączka), trądzik. Skok wzrostowy spowalnia, sylwetka zaczyna przypominać kobiecą. Menarche występuje około 2 lata po pojawieniu się pierwszych cech dojrzewania i jest powiązana z wiekiem kostnym dziewczynki, który w tym czasie określa się na 13-14 rok życia. Miesiączkowanie zwykle w tym czasie jest nieregularne, zmienne w obfitości i czasie trwania, często bolesne. Uważa się, że w większości przypadków cykl miesiączkowy jest jednofazowy, bezowulacyjny a pojawienie się owulacji następuje dopiero około 2-3 lata później. Jednakże należy pamiętać, że jest to cecha indywidualna i u niektórych dziewcząt cykl może w krótkim czasie po menarche stać się cyklem dwufazowym. W momencie wystąpienia menarche większość dziewcząt osiąga około 95% ostatecznej wysokości ciała.

W okresie pokwitania właściwego u chłopców następuje intensywny rozwój narządów płciowych i owłosienia łonowego. Pojawia się mutacja, trądzik młodzieńczy, zwalnia przyrost wysokości ciała. Około 14 roku życia wystąpić mogą polucje, czyli wytrysk nasienia połączone z orgazmem w trakcie snu. Objaw ten łączy się z rozpoczęciem funkcji plemnikotwórczej jąder, czynności gruczołu krokowego i jamistej części cewki. Mutacja w wyniku działania testosteronu na chrząstki krtani następuje zmiana głosu dziecięcego na męski. Towarzyszą temu zaburzenia głosu i chrypki. Przeciętnie okres ten przypada na 14-15 rok życia. W czasie dojrzewania u chłopców może pojawić się ginekomastia, czyli fizjologiczne powiększenie i uwypuklenie sutków (może być jedno i obustronne). Pojawia się około 15 roku życia i w ciągu kilku – kilkunastu miesięcy samotnie ustępuje (związane jest z przewagą estradiolu nad testosteronem).

Szybkie tempo zmiany budowy i proporcji ciała oddziałuje niekorzystnie na warunki biomechaniczne układu mięśniowo-stawowo-kostnego. Widoczne jest zaburzenie płynności ruchu, powraca niezgrabność i obszerność ruchowa. Wiodącym elementem staje się ociężałość ruchowa, co owocuje obniżoną aktywnością ruchową i zmniejszeniem wydolności fizycznej zwłaszcza widoczną u dziewcząt. W tym czasie następuje również bardzo szybki rozwój intelektualny. Młodzież kształtuje swoje umiejętności w myśleniu logicznym, abstrakcyjnym i dedukcyjnym. Właśnie w okresie dojrzewania występuje u dzieci wzmożone wyczucie piękna a z drugiej strony tendencja do krytycyzmu. Dodatkowo ze względu na labilność emocjonalną, zmienność nastrojów, zainteresowań. Okres dojrzewania staje się trudnym etapem nie tylko dla samego dziecka, ale i jego otoczenia. W tym okresie zauważalnym jest z jednej strony wzmożona potrzeba przynależności do grupy, szukanie przyjaźni, a z drugiej strony osłabienie więzi rodzinnych, nieposłuszeństwo i konfliktowość. Swoją „niezależność” bądź też brak wiary we własne siły, uczucie zagrożenia, niższość itp. Prezentują poprzez nonszalancję czy ryzykowne zachowania.

Okres młodzieńczy

U dziewczynek następuje dalszy rozwój piersi, ostateczny kształt przyjmuje owłosienie łonowe i pachowe, krwawienia miesięczne są nadal nieregularne, budowa ciała staje się kobieca, zwalnia przyrost masy ciała., U chłopców w tym okresie narządy płciowe osiągają proporcje, rozmiary i kształt odpowiadający mężczyznom, owłosienie łonowe i pachowe przyjmuje ostateczny kształt, kończy się rozwój krtani, pojawia się owłosienie na twarzy i klatce piersiowej, znacznie spowalnia przyrost wysokości ciała. Okres młodzieńczy po wszystkich burzliwych przejściach jest fazą, w której dziecko dochodzi do „doskonałej dojrzałości” nie tylko pod kątem fizycznym, ale i psychicznym, hormonalnym, seksualnym i duchowym. Pojawiają się nowe potrzeby: samodzielności, samorealizacji, pozytywnej samooceny, zrozumienia sensu życia, piękna, wartości pracy i rodziny.