Badania przeprowadzone w ciągu kilku ostatnich lat wykazały, że wśród populacji zamieszkującej Europę występuje znaczny niedobór witamin D. Aby zrozumieć znaczenie tego faktu, należy przyjrzeć się samej witaminie i jej funkcji w organizmie człowieka.

Witamina D3 to związek steroidowy, pochodny cholesterolu, znany też pod nazwą cholekalciferol rozpuszczalna w tłuszczach. Do organizmu ludzkiego dostarczana jest dwoma metodami, przezskórnie i przez przewód pokarmowy. W dobrych warunkach 80-100% zapotrzebowania na witaminą D3 pochodzi z biosyntezy skórnej. Taką syntezę warunkują: położenie geograficzne, pory roku, pogoda, zanieczyszczenia środowiska oraz cechy indywidualne człowieka tj. karnacja skóry, grubość tkanki tłuszczowej, wiek, powierzchnia ciała i czas ekspozycji na słońce, stosowanie kremów ochronnych. W przypadku braku odpowiedniej ilości słońca, witaminę D należy przyjmować doustnie.

Elementami niezbędnymi do produkcji aktywnej formy witaminy D3 są prowitaminy (ergokalcyferol i cholekalcyferol) Pod wpływem promieniowania ultrafioletowego dochodzi do fotoizomeracji, powstania prewitaminy D. Następnie wraz z witaminą wchłanianą z jelita cienkiego, transportowane są do wątroby, gdzie następuje pierwszy etap biosyntezy aktywnej witaminy D3 (25(OH)D). Forma ta jest następnie przekazywana do nerek i innych tkanek w celu dalszej hydroksylacji, w związku z tym powstają dwie aktywne formy (1 Alfa, 25-(OH)2D2 i 1 Alfa, 25-(OH)2D3).

Dlaczego witamina D3 jest taka ważna ?

Narządami efaktorowymi dla witaminy D3 są jelita, kości i nerki. Witamina D3 w organizmie:

• Reguluje gospodarkę wapienną przez co kształtują się kości i zęby;
• Regeneruje neurony, zwiększa masę oraz siłę mięśniową;
• Ma działanie przeciwbakteryjne, immunomodulujące, zwiększa odporność, wspomaga komórki szpikowe odpowiedzialne za funkcje obronne;
• Ma działanie antyproliferacyjne zapobiegając nowotworom głowy, szyi, piersi, gruczołu krokowego, jelita grubego;
• Zapobiega chorobom sercowo-naczyniowym, nadciśnieniu tętniczemu, cukrzycy typu I i II, chorobom neurologicznym i psychiatrycznym, infekcyjnym;
• Zwiększa spermatogenezę, rozrodczość oraz hamuje rozrost endometrium;
• Stymuluje regenerację wątroby.

Źródłem witamin D3 są niektóre ryby (węgorz, śledź, łosoś, ryby z puszki: makrela, dorsz), żółtka jaja kurzego, ser żółty, mleko (zwłaszcza pokarm matki).

Suplementacja

Jak już wcześniej napomknęłam grupa polskich badaczy w związku z niedoborem witaminy D3 wprowadziła nowe zasady suplementacji tego związku w zależności od wieku i tak:

• Noworodki i niemowlęta do 6 miesiąca życia niezależnie od sposobu żywienia powinny otrzymywać od pierwszych dób życia 400 IU/dobę (10 ug/dobę);
• Niemowlęta miedzy 5-12 miesiącem życia obowiązuje suplementacja w dawce 400-600 IU/dobę (10-15 ug/dobę);
• Dzieci i młodzież do 18 roku życia – w sezonie od września do kwietnia, czyli okresie mało efektywnej  syntezy skórnej, zależnie od masy ciała otrzymują 600-1000 IU/dobę (15-25 ug/dobę) oraz dawkę podtrzymującą w sezonie letnim;
• Dorośli w zależności od masy ciała suplementacja wynosi 800-2000 IU/dobę (20-50 ug/dobę) w okresie wrzesień-kwiecień a w przypadku braku odpowiedniego nasłonecznienia przez cały rok;
• Seniorzy powyżej 65 roku życia zależnie od masy ciała lecz przez cały rok zalecaną dawką jest 800-2000 IU/dobę (20-50 ug/dobę)
• Kobiety ciężarne i karmiące piersią – suplementacja w dawce 1500-2000 IU/dobę (37,5-50 ug/dobę) nie później niż od drugiego trymestru jednakże do rozważania jest suplementacja od momentu potwierdzenia ciąży.

W zaleceniach oddzielnie potraktowano grupy ryzyka rozwoju deficytu witaminy D3, i tak:

• Wcześniaki – suplementacja w dawce 400-800 IU/dobę (10-20 ug/dobę) od pierwszych dni życia do uzyskanie wieku skorygowanego 40 tygodni, następnie korekta dawki jak dla urodzonego o czasie noworodka;
• Otyłe dzieci i młodzież – w zależności od stopnia otyłości zalecaną dawką jest 1200-2000 IU/dobę (30-50 ug/dobę) w okresie od września do kwietnia oraz cały rok przy braku odpowiedniej syntezy skórnej;
• Otyli dorośli i seniorzy przez cały rok, w zależności od stopnia otyłości, dawka 1600-4000 IU/dobę (40-100 ug/dobę);
• Pracownicy nocnych zmian i z ograniczoną aktywnością dzienną, zależnie od masy ciała, suplementacja w dawce 1000-2000 IU/dobę (25-50 ug/dobę) przez cały rok;
• Osoby dorosłe ciemnoskóre – przez cały rok, w zależności od masy ciała 1000-2000 IU/dobę (25-50 ug/dobę).

Kiedy sprawdzić poziom witaminy D3 ?

Do oceny deficytu witaminy D wykorzystujemy stężenie 25(OH)D metabolitu o długim okresie półtrwania, informującego o dostępności substratu do syntezy aktywnej biologicznie witaminy D3. Badania przeprowadzone przez polską grupę badaczy wykazały, że niedobór witaminy D3 poniżej 20 ng/ml ma około 70% populacji i jest on w dużej mierze spowodowany położeniem geograficznym naszego kraju oraz stylem życia jego mieszkańców. Natomiast może on być również wywołaną problematyką medyczną i farmakologiczną. Do grupy ryzyka deficytu witaminy D3 oraz wskazań do oznaczenia poziomu 25(OH)D należą pacjenci z chorobami: upośledzonego trawienia i wchłaniania w tym mukowiscydoza, przewlekłymi chorobami nerek (stadium 3-5), po przeszczepie nerek, z przewlekłą niewydolnością wątroby, cholestazą, choroba ziarniakowa i nowotworowa, układu krążenia, nadciśnieniem tętniczym, chorobami alergicznymi, autoimmunizacyjnymi, niektórymi infekcjami nawracającymi, niedoczynnością przytarczyc, krzywicą, osteomalacja, osteoporozą, złamaniami niskoenergetycznymi, bólami stawowo-mięśniowymi, zaburzeniami gospodarki wapienno-fosforowej. Drugą grupą są pacjenci przewlekle leczeni sterydami, ketokonazolem, lekami przeciwdrgawkowymi i antyretrowirusowymi.

Z drugiej strony są pacjenci z nadwrażliwością na witaminę D3 u których dochodzi do nadmiernego gromadzenia witaminy ze wszystkimi tego konsekwencjami. Do grupy tej należą chorzy z: sarkoidozą, ziarniakami, pierwotną nadczynnością przytarczyc, niektórymi nowotworami, defektem enzymu katabolizującego 1,25(OH)2D (idiopatyczna niemowlęca hiperkalcemia). W tej grupie pacjentów kontrolę stężenia 25(OH)D w surowicy, wapnia, fosforu, ALP, kalcurii sugerowane jest co 3 miesiące.

Ocena stanu zaopatrzenia organizmu w witaminę D na podstawie stężenia 25(OH)D w surowicy dla wszystkich grup wiekowych przedstawia tabela.

Przy deficycie witaminy D3 zalecana jest terapia trwająca 1-3 miesiące. W tym czasie dawkowanie witaminy D3 znacznie zwiększa się i tak, otrzymują:

• Noworodki – 1000 IU/dobę (25 ug/dobę);
• Niemowlęta  – 1000-3000 IU/dobę (25-75 ug/dobę);
• Dzieci i młodzież – 3000-5000 IU/dobę (75-125 ug/dobę);
• Dorośli – 7000-10000 IU/dobę (150-250 ug/dobę) lub 50000 IU/tydzień (1,25 mg/tydzień).

Wielkość dawki uwarunkowana jest masą ciała. Kontrolne badanie poziomu 25(OH)D wykonuje się po 3 miesiącach terapii a następnie w odstępach półrocznych.

Zespół Ekspertów rekomenduje regularną suplementację witaminą D od pierwszych dni życia do późnej starości. Dodatkowo wykazuje, że przy zalecanych dawkach witaminy D nie obserwowano istotnych działań ubocznych, natomiast korzyści dla populacji ludzkiej oceniono jako znaczne.

Na podstawie: P. Płudowski, E. Karczmarewicz i inni, Witamina D: Rekomendacje dawkowania w populacji osób zdrowych oraz w grupach ryzyka deficytów – wytyczne dla Europy Środkowej 2013 r., Standardy Medyczne Pediatria, nr 5, tom 10, wrzesień-październik 2013, ISSN 2080-5438, str. 573-578