Rozwój psychosomatyczny każdego młodego człowieka jest uwarunkowany działaniem czynników endo- i egzogennych. W pierwszej grupie dominują czynnik genetyczne, ale także hormonalne oraz własna aktywność organizmu. W czynnikach zewnętrznych znaczenie mają modyfikatory środowiskowe takie jak: klimat, położenie geograficzne, itp. na równie z modyfikatorami kulturowymi, w których skład wchodzą warunki społeczno-ekonomiczne, socjalne i wychowanie. W pełni zdrowe, zadbane dziecko kolejno pokonuje „kamienie milowe”. Do oceny rozwoju małego człowieka zostały stworzone różnego rodzaju skale rozwoju. Autorzy powołują się w nich na cztery podstawowe czynniki:

• Postawę i lokomocję – motoryka duża;

• Koordynację wzrokowo-ruchową – motoryka mała, czyli wszelkiego rodzaju manipulacja przedmiotami pod kontrolą wzroku;

• Mowę;

• Funkcje poznawcze czyli kontakt społeczny.

Według takiego schematu spróbuję omówić podstawowe okresy rozwoju dziecka. Ponieważ temat jest bardzo obszerny podzielę go na dwa okresy, pierwszy rok życia, który omówię teraz oraz okres po niemowlęcy, który omówię w następnym wpisie.

Pierwszy miesiąc życia.

Charakterystyczne dla tego okresu jest to, że w ciągu doby noworodek przesypia około 20 godzin, natomiast pozostały czas przeznacza w głównej mierze na ssanie pokarmu. Przybór wagi w pierwszym okresie życia jest bardzo szybki. Po okresie 8-10% spadku masy ciała, następuje jej przyrastanie i w 10-14 dobie noworodek powinien osiągnąć wagę urodzeniową. Minimalny dobowy przyrost masy to 15 gram.

Postawa ciała w tym czasie to oczywiście w przeważającej mierze pozycja leżąca na plecach, aczkolwiek w pozycji na brzuchu noworodek na chwilę jest w stanie podnieść głowę na wysokość około 2 cm. W zakresie motoryki małej noworodek ma w pełni wykształcony odruch chwytny polegający na tym, że przy podrażnieniu wewnętrznej strony dłoni dochodzi do zaciśnięcia palców jednakże prawie natychmiast wracają one do pierwotnej pozycji. W zakresie mowy noworodek wydaje krótkie dźwięki. Funkcje poznawcze w tym okresie to koncentracja wzroku na przedmiocie, możliwość jego śledzenia na łuku do 90 stopni, reakcja na dźwięk. Noworodek ma wykształcony odruch ssania i szukania, jest „towarzyski”, więc przestaje płakać w momencie usłyszenia głosu lub na widok człowieka.

Drugi miesiąc życia.

W zakresie motoryki dużej, nadal przeważającą pozycją jest pozycja leżąca, natomiast w położeniu na brzuchu potrafi utrzymać przez kilka chwil, chwiejnie głowę na wysokość ok. 5 cm a będąc w pionie stara się trzymać chwiejącą głowę wyprostowaną. Można dostrzec także w tym okresie pierwsze próby ruchu polegające na przewracaniu się z boku na plecy. Jest w stanie przez chwilę utrzymać przedmiot w dłoni, łapie również za palce rodziców. Funkcje poznawcze to reakcja na głos, dźwięk objawiająca się odwracaniem głowy w jego kierunku. Ponadto może w sposób już ciągły śledzić przedmioty po łuku 180 stopni. Pojawia się pierwszy etap mowy zwany gruchaniem, głużeniem, polegający na artykułowaniu dźwięków najpierw samogłosek, potem spółgłosek. W tym okresie niemowlę jest pozytywnie nastawione emocjonalnie, śledzi poruszające się osoby, reaguje na nie mimiką twarzy, zaczyna się uśmiechać.

Trzeci miesiąc życia.

Zaczyna obserwować świat z pozycji na brzuchu z podparciem na przedramionach i uniesieniem głowy. W pionie trzyma już głowę prosto. W zakresie motoryki małej potrafi utrzymywać zabawkę w dłoni i nią potrząsać. W mowie nadal występuje głużenie, natomiast jest ono zróżnicowane w zależności od przyczyny. W zakresie funkcji poznawczych pojawia się uśmiech, ożywienie przy kontakcie z drugim człowiekiem, ale interesujące stają się także rączki.

Czwarty miesiąc życia.

Do czwartego miesiąca powinno zamknąć się ciemię tylne.  W zakresie motoryki dużej jest to czas, z którego pochodzą najpopularniejsze zdjęcia niemowląt – w pozycji na brzuchu, w całkowitym podparciu na rękach, głowa wysoko uniesiona. Zaczyna się etap podciągania przy pomocy drugiej osoby do pozycji siedzącej, natomiast podparte np. poduszkami próbuje siedzieć. W pozycji poziomej na plecach przekręca się na boki. Niemowlę samo wyciąga ręce po przedmiot, potrząsa nim, wkłada do ust, jest nim zainteresowane. W zakresie mowy, nadal występuje gruchanie, ale rozwinięta jest paleta dźwięków. Niemowlę zaczyna odróżniać osoby znane od nieznanych. Śledzi wzrokiem zabawki. W tym czasie niemowlę ma tzw. uśmiech społeczny, śmieje się głośno w kontakcie z innymi, potrafi odwrócić głowę w stronę, z której dochodzi dźwięk.

Piąty miesiąc życia.

W tym czasie dziecko powinno podwoić swoją masę urodzeniową. Zaczyna zmniejszać się ciemiączko przednie i powoli wyrzynają się pierwsze zęby. W tym wieku niemowlę siada podciągane za ręce i trzymane siedzi. Leżąc na brzuchu podpiera się na dłoniach, z położenia na plecach potrafi przekręcić się na brzuch. W zakresie motoryki małej rozwija się proces chwytania,  pojawia się tzw. chwyt nakrywkowo-dłoniowy charakteryzujący się trzymaniem przedmiotu pomiędzy dłonią a palcami. Niemowlę sięga po przedmioty oburącz. Wypowiada spółgłoski i samogłoski. W zakresie funkcji poznawczych pięciomiesięczne niemowlę odróżnia twarze znajome i obce, reaguje mimiką, odwraca głowę w kierunku głosu, jest zainteresowane swoim odbiciem w lustrze.

Szósty miesiąc życia.

Rozpoczyna się kolejny etap przygotowujący do czworakowania – niemowlę w pozycji na brzuchu podpiera się nie tylko na dłoniach ale również na kolanach, co wymusza unoszenie tułowia ku górze. Podczas siadania wymaga pomocy dorosłego, natomiast siedzi trzymając się podpory. Potrafi obrócić się z brzucha na plecy, złapać rękoma stopy i bawić się palcami u nóg. W zakresie motoryki małej niemowlę nabywa umiejętność trzymania dwóch przedmiotów, po jednym w każdej ręce. Sięgania i chwytanie odbywa się pewnie a posadzone przed garnuszkiem z klockami zaczyna pierwsze manipulacje. W zakresie mowy zaczyna się okres gaworzenia właściwego polegający na łączeniu poszczególnych głosek w sylaby. Potrafi odróżnić swoją butelkę od innych, a na widok jedzenia otwiera samodzielnie usta.

Siódmy miesiąc życia.

W zakresie motoryki dużej w pozycji siedzącej przez krótki okres utrzymuje się niepewnie podpierając się rękoma a trzymane pod pachy podnosi się do pozycji stojącej. W pozycji leżącej na brzuchu pełza jak rak do tyłu. Pojawia się tzw. chwyt nożycowy, czyli przeciwstawne ustawienie kciuka w stosunku do pozostałych palców przy chwytaniu przedmiotów. Manipuluje zabawką, przekłada z ręki do ręki, postukuje nią. Zaczyna także interesować się papierem. W zakresie mowy wielokrotnie powtarza sylaby (reakcja kołowa). Niemowlę ogląda się w lustrze, wyciąga ręce do odbicia. Szuka schowanej zabawki. W tym wieku niemowlęta same aktywnie poszukują kontaktu z dorosłą osobą. Podczas karmienia łyżeczką dobrze sobie radzą z przyjmowaniem posiłku.

Ósmy miesiąc życia.

Niemowlę rozpoczyna okres, w którym poruszając się wykorzystuje podparcie: stoi, siada, chodzi bokiem trzymając się podpory. Siedzi samodzielnie kilka minut i pełza do przodu. W zakresie motoryki małej jest to okres wyrzucania przedmiotów za łóżko i obserwowanie jak spadają. Przedmioty chwyta trzema palcami: kciuk i palce przeciwstawne (wskazujący i środkowy). Mowa to przede wszystkim powtarzanie wielokrotne sylab, naśladowanie otoczenia. Rozwija się tzw. mowa bierna, czyli rozumienie i reakcja na słowa. Poznawanie otoczenia odbywa się przy pomocy wszystkich zmysłów: wzroku, słuchu, dotyku, węchu i smaku. Ośmiomiesięczne niemowlę samo radzi sobie z jedzeniem produktów suchych typu: herbatniki, chleb, biszkopty – trzyma je w ręce i samodzielnie prowadzi do ust. Jest bardzo kontaktowe a przy tym lękiem reaguje na osoby spoza najbliższego otoczenia. Jest labilne uczuciowo, szybko może być doprowadzone ze śmiechu do łez i odwrotnie. Bawi się w „a kuku”.

Dziewiąty miesiąc życia.

Trzymając się stoi pewnie, siedzi bez podtrzymywania czy chwiania, podtrzymywane niemowlę zaczyna stawiać pierwsze kroki, natomiast samodzielnie czworakuje.  W chwytaniu dochodzi powoli do perfekcji – łapie przedmioty tzw. chwytem pensetowym pomiędzy kciukiem i palcem wskazującym. Ruchy stają się bardzo precyzyjne – potrafi łapać małe przedmioty jak np.: sznurek od zabawki. Naśladuje gesty dorosłych typu „papa”. W mowie reaguje na znaczenie słowa, próbuje znaleźć przedmiot, o którym jest mowa. Rozpoznaje i reaguje na swoje imię. Gaworzenie staje się celowe i jest to forma zwrócenia na siebie uwagi. Niemowlę w tym wieku dość dobrze radzi sobie z nocnikiem i może być na niego wysadzane.

Dziesiąty miesiąc życia.

Niemowlę, w zakresie motoryki dużej, przy użyciu podpory zaczyna samodzielnie wstawać. Motoryka mała staje się bardziej precyzyjna, potrafi włożyć i wyciągnąć klocek z garnuszka, manipuluje w otworach palcami. Rozumie i wykonuje niektóre proste polecenia, rozumie zakazy, potrafi powtórzyć zasłyszane dźwięki: sylaby, cmokanie itp. W zakresie funkcji poznawczych potrafi odnaleźć schowany przedmiot np.: pod poduszkę. Niemowlęta w tym okresie chętnie bawią się w proste zabawy z dorosłymi. Nie są już tak bardzo labilne emocjonalnie. Posiadają też umiejętność picia z kubka jeszcze podtrzymywanego przez drugą osobę.

Jedenasty miesiąc życia.

Niemowlę stoi chwilę bez podparcia, potrafi kucnąć po zabawkę drugą ręką trzymając się podpory, chodzi trzymane za ręce. Bawi się wkładając przedmioty jedno w drugie, otwiera i zamyka pojemniki, zaczyna kojarzyć przedmiot z wyglądem. Składa pojedyncze dwusylabowe wyrazy, wymawia je ze zrozumienie (np. ma-ma). Bawi się zabawkami, obserwuje składowe ich budowy, rzuca nimi. Niemowlę w tym wieku jest wesołe, serdeczne w stosunku do bliskich osób. Potrafi samo zjeść np.: chlebek, ciastko, jabłko.

Dwunasty miesiąc życia.

W zakresie motoryki dużej, niemowlę potrafi samodzielnie wstać i stać, stawia samodzielnie kroki, lecz do chodzenia niezbędna jest jeszcze pomoc osoby dorosłej. W zakresie motoryki małej w jednej ręce potrafi trzymać 2 przedmioty, zaczyna posługiwać się przedmiotami zgodnie z ich budową i funkcją. Eksploatuje papier, potrafi go pogiąć i rozwinąć. Uwielbia burzyć wieżę z klocków. W mowie posługuje się dwoma – trzema pojedynczymi słowami. Potrafi skupić uwagę na 5-10 minut. Niemowlęta w tym okresie są otwarte na bliskich, potrafią współdziałać. Wysadzane na nocnik w odpowiednim momencie, załatwiają swoje potrzeby fizjologiczne. Pod koniec pierwszego roku życia większość niemowląt ma 6-8 zębów. W dwunastym miesiącu życia następuje potrojenie wagi urodzeniowej dziecka.